Celem pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo  powinno być ułatwienie mu funkcjonowania, a także zapobieganie możliwym powikłaniom: niskiej samoocenie, zaburzeniom depresyjnym, zachowaniom opozycyjno-buntowniczym, poważnym zaburzeniom zachowania, a także słabym wynikom szkolnym nieadekwatnym do możliwości dziecka. Zatem w  pracy z dzieckiem nadpobudliwym stosowanie określonych strategii czy metod trwa przez całe lata.

Należy pamiętać, że objawy ADHD trwają latami i nie są winą dziecka, Rodziców, ani Nauczycieli.

Nie ma metod terapeutycznych, które  doprowadziłyby do ich zniknięcia. Można natomiast pracować nad poprawą funkcjonowania dziecka pomimo ich obecności.

Ogólne zasady, o których należy pamiętać w pracy z dzieckiem z ADHD:

  • Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej wymaga pomocy w tych sferach życia, które są zaburzone przez kłopoty z koncentracją, nadruchliwością czy nadmierną impulsywnością.
  • ADHD nie może być wymówką na życie. Dziecko z ADHD powinno osiągać te same cele, co jego rówieśnicy, ale przy większym nakładzie swojej pracy i ważnych dorosłych (Rodziców i nauczycieli).
  • Z dzieckiem z ADHD nie da się pracować na zapas. Można tylko tu i teraz.
  • To, że dobrze poradziliśmy sobie z objawami dzisiaj nie oznacza, że jutro nie wystąpią. Jutro musimy stosować te same metody, pojutrze też i tak… przez wiele lat.
  • Ze stosowania danej strategii radzenia sobie z objawami my dorośli możemy zrezygnować dopiero wtedy, gdy dziecko samo jest w stanie poradzić sobie z tym rodzajem zadania
  • Dziecko z ADHD będzie wymagało stałej pomocy dorosłych w różnych aspektach życia, znacznie dłużej niż jego rówieśnicy. Niejednokrotnie pomoc ta potrzebna jest do ukończenia szkoły licealnej,a w pewnych aspektach może i do końca życia. Na szczęście w pewnym momencie monitoring ten przejmują inne ważne osoby w życiu naszego dziecka (sympatia, partner życiowy, itd.)
  • Objawy ADHD są niezależne od dziecka/ nastolatka,  nie ma ono na nie wpływu i nie potrafi ich kontrolować. Dlatego też nie może być karane za objawy. W przeciwnym razie mogą pojawić się zachowania niepożądane i opozycyjne.
  • By ułatwić dziecku naukę panowania nad objawami nadpobudliwości konieczne jest systematyczne i konsekwentne udzielanie pochwał.
  • Pochwała powinna opisywać dokładne zachowanie dziecka, pozytywne konsekwencje które przyniosło oraz zawierać emocjonalną reakcję osoby chwalącej, np.: „ Zosiu, cieszę się, że czekasz na swoją kolej, dzięki temu nie przeszkadzasz siostrze”.

Jak poradzić sobie  z zaburzoną koncentracją uwago dziecka:

  •  Należy nieustannie kontrolować poziom skupienia uwagi dziecka, przywracać ją w chwili rozproszenia, np.: „Strona 5”, zapukanie w biurko, „Uwaga, to ważne”.
  • Zaleca się także dzielenie zadań długich na krótsze etapy, jak i stosowanie przerw wypełnionych aktywnością ruchową ( należy pamiętać, by dziecko w trakcie przerwy nie zajęło się ulubioną aktywnością, którą będzie ciężko mu przerwać, np. gra na komputerze czy komórce).
  • Przy silnie zaburzonej koncentracji uwagi dziecko może nie być w stanie wykonać właściwie kilku następujących po sobie instrukcji. Należy zatem po wydanej jednej instrukcji poczekać na jej realizację i dopiero wówczas wydać kolejną.
  • Do dziecka należy zwracać się bezpośrednio, przy użyciu imienia, dbając w szczególności o zachowany kontakt wzrokowy a nawet dotykowy (położenie ręki na ramieniu, popukanie w biurko). Polecenia wydawane z innego pomieszczenia w domu z dużym prawdopodobieństwem mogą nie zostać przez dziecko wykonane.
  •  Komunikaty i polecenia powinny być wydawane w sposób zwięzły i krótki. Im dłuższa i bardziej złożona wypowiedź, tym mniejsza szansa na ich zrealizowanie. Przykładowe komunikaty: „Witek, zeszyt”, „Patrz tutaj”, „Kasiu, strona 10”, Piotrek, buty” itp. Należy dopilnować, by polecenie zostało przez dziecko wykonane.
  • W domu, podczas  pracy, dziecko powinno siedzieć w miejscu, w którym będzie jak najmniej czynników rozpraszających (z dala od okna, tablicy ze zdjęciami czy plakatami,przy pustym biurku).
  • Należy wprowadzić zasadę „pustego biurka”: na biurku znajduje się tylko to, co jest niezbędne do wykonania danego zadania (np. tylko książka i ołówek). Nie powinny na nim stać żadne inne przedmioty: organizery, nieużywane w danym momencie książki i zeszyty, piórnik, telefon, zabawki itp.

Jak okiełznać nadmierną ruchliwość dziecka:

  • Ważne jest by pamiętać, że dziecko ze zdiagnozowanym ADHD zmuszane do spokojnego siedzenia (bez wiercenia, zmieniania sposobu siedzenia, wstawania,itp.), całą swoją uwagę i wysiłek kieruje na skontrolowanie swojej nadmiernej potrzeby ruchu, a tym samym nie koncentruje się na wykonywanym zadaniu.  Należy zatem umożliwić mu drobną aktywność ruchową, poprzez uciskanie gniotka w trakcie odrabiania  lekcji czy czytania lektury, zmiany pozycji siedzenia, cichego wiercenia się,wprowadzanie krótkich przerw wypełnionych aktywnością ruchową itp.
  • By ukierunkować potrzebę ruchu można proponować dziecku udział w różnych zajęciach sportowych, ruchowych. Nie zmniejszą one zapotrzebowania na ruch, ale sprawią, że stanie się on celowy i aprobowany.

Jak poradzić sobie z nadmierną impulsywnością dziecka:

  • Po pierwsze należy pamiętać, że by móc zmienić swoje zachowanie, trzeba o tym pamiętać, a więc nie być impulsywnym. Jest to, więc grupa objawów, nad którą trudno pracować,bo dziecko może zapanować nad swoją impulsywnością dopiero wtedy, gdy ktoś mu o tym przypomni.
  • Dziecko we właściwym momencie nie jest w stanie przypomnieć sobie zasad, mimo że zna reguły i chce się do nich stosować. Nasza pomoc będzie zatem polegała na przypominaniu w odpowiednim momencie o istnieniu danej reguły.
  • Poniżej przedstawiamy schemat przypominania dziecku obowiązującej zasady:
    • Podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwagę na sobie (spójrz mu w oczy, lekko dotknij).
    • Przypomnij zasadę w krótkich słowach np. „obiad jemy siedząc przy stole”, „komputer włączają dzieci, które odrobiły lekcje”.
    • Przypomnij zasadę tyle razy ile zazwyczaj potrzebuje tego dziecko, gdy ma średni dzień (np. 3 razy).
    • Pozostań przy dziecku tak długo, aż zastosuje się do zasady lub wyciągnij   konsekwencję wynikającą z niezastosowania się do zasady.
  • Pomocne mogą być też „przypominajki graficzne” .W wypadku starszych dzieci może to być krótki tekst wywieszony na drzwiach pokoju czy położony na stole: „Odstaw brudne naczynia do zlewu”, „Zapukaj, zanim wejdziesz”, „Pościel łóżko przed wyjściem”; dla młodszych dzieci lepszy będzie jednak znak graficzny (np. w formie znaku drogowego „Zakaz wjazdu” czy „Stop”).
  • Zachowania impulsywne cechuje nieprzewidywalność, zarówno w zakresie przebiegu zdarzeń, jak i ich konsekwencji. By sobie zatem z nimi poradzić powinniśmy starać się przewidzieć sytuacje, w których impulsywność dziecka może być dla niego niebezpieczna.
  • To rodzic musi zatem przypominać dziecku o obowiązującej zasadzie w danym miejscu, np. zbliżając się do przejścia dla pieszych mówimy „Teraz trzymaj mnie za rękę”, podczas jazdy rowerem na chwilę przed skrzyżowaniem wydajemy komunikat: „Teraz jedziesz za mną”.
  • Impulsywność to również duże trudności z czekaniem na cokolwiek. Pomocną metodą w wypadku bardzo niecierpliwych dzieci może okazać się uczenie strategii odraczania poprzez:
  1. wspólne wymyślenie sygnału oznaczającego „Nie przerywaj!”;
  2. stworzenie dziecku możliwości zapisania tego, czego oczekuje, i porozmawianie o tym w późniejszym czasie.

Podsumowując, aby poradzić sobie z impulsywnością:

  • Przypomnij zasadę.
  • Przewiduj niebezpieczne sytuacje i zmieniaj je w bezpieczniejsze.
  • Zaakceptuj fakt, że impulsywne zachowania będą się zdarzać i nie jesteś w stanie ich wszystkich przewidzieć.

Opracowały: Joanna Goś, Agnieszka Giedroyć- Gac

Na podstawie materiałów „Warsztaty dla Dobrych Rodziców”